Uzależnienia

w Blog

Przewlekłe uzależnienie charakteryzujące się przymusem przyjmowania określonej substancji psychoaktywnej lub powtarzania zachowania, bez względu na konsekwencje nazywane jest potocznie nałogiem. Zaburzenia używania substancji i nałogowych zachowań zostały opisane w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 jako dwa odrębne zaburzenia: F11-F19 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (np. narkotyków, alkoholu, leków, nikotyny itp.) - zwane chemicznymi; lub F63.9 Zaburzenia nawyków i popędów (hazardu, seksu, gier hazardowych, komputerowych itp.) - zwane behawioralnymi. 

Przyczyny nadużywania substancji psychoaktywnych

Przyczyny powstawania w/w zaburzeń mogą być: genetyczne (biologiczne), psychologiczne i społeczne. Mogą występować pojedynczo lub w różnych wzajemnych konfiguracjach. Do nałogu dochodzi w wyniku regularnego przyjmowania substancji o właściwościach uzależniających (alkoholu, narkotyków, dopalaczy, leków) lub wykonywania zachowań (uprawiania hazardu, seksu), które wyzwalają hormony szczęścia (od których osoba staje się zależna). W początkowym etapie dają one przyjemność, ale z czasem stają się przymusem, który negatywnie oddziałuje na życie codzienne, w wyniku czego osoba traci kontrolę nad swoim zachowaniem. Objawia się to co raz większą chęcią, pragnieniem wykonywania czynności lub przyjęcia środka psychoaktywnego, zwiększoną fizjologiczną tolerancją na substancję lub zachowanie oraz nieprzyjemnymi objawami odstawienia przy braku bodźca lub substancji.

Poszukując teorie przyczyn i mechanizmów powstawania zaburzeń używania substancji można się natknąć na różne teorie. Zwykle wynikają one z nauk społecznych lub wyników przeprowadzonych badań, a na ich podstawie tworzone są modele jedno lub wieloczynnikowe. Model jednoczynnikowy sprowadza wyjaśnienie powstawania zjawiska tylko do jednej z wymienionych przyczyn: 

  • - biologicznych (genetycznej, neurohormonalnej, neurofizjologicznej), 
  • - psychicznych (zaburzeń osobowości, mechanizmów obronnych, braku odporności na stres), 
  • - środowiskowych (rodzinnego czy społecznego wzorca picia). 

Z kolei model wieloczynnikowy lub inaczej zwany integracyjnym tłumaczy przyczyny występowania zaburzenia dwoma lub nawet trzema z nich.

Kto jest zagrożony?

Teoretycznie każdy, lecz istnieją pewne cechy, które to predysponują. Szczególnie narażone są osoby, które nie są odporne na trudne emocje, wahania nastroju, cierpienie, nudę, monotonię, frustrację; mają trudności z kontrolą zachowań i odraczaniem gratyfikacji; nie umieją lub nie wiedzą, jak radzić sobie z problemami i pokonywać trudności; są bezrefleksyjne i impulsywne; prezentują zwiększona potrzebę stymulacji i pobudzenia; są skupione na teraźniejszości i na zaspokajaniu aktualnych potrzeb. Zaburzenie może powstać w wyniku tzw. samoleczenia wyżej wymienionych objawów, a osoby zagrożone nim mogą przyjmować substancje psychoaktywne pod względem ich działania farmakologicznego na organizm oraz efektu jaki będą chcieli uzyskać po ich zażyciu.

Działanie substancji psychoaktywnych na organizm

Rozróżniamy trzy grupy substancji psychoaktywnych:

  • 1. środki odurzające i uspokajające obwodowy układ nerwowy - pochodne maku lekarskiego (opioidy) takie jak opium, morfina, heroina ale też przetwory konopii indyjskich tj. haszysz i marihuana oraz benzodiazepiny i barbiturany czy alkohol; 
  • 2. środki pobudzające obwodowy układ nerwowy (stymulanty) - pochodne krzewu Erythroxylon coca np. kokaina, amfetamina ale też kofeina, tauryna, efedryna itp.;
  • 3. środki halucynogenne - substancje pochodzenia roślinnego lub otrzymywane syntetycznie, powodujące zaburzenia spostrzegania. Należą do nich: LSD, psylocybina czy meskalina. Do tej grupy włączono również zażywane przez niektórych lotne rozpuszczalniki (środki wziewne).

Działanie wielu substancji nie jest jednorodne i często zależy od przyjętej dawki, np. alkohol w małej dawce i pierwszej fazie ma działanie pobudzające, a w większej ilości, w drugiej fazie działania jest depresantem i działa uspokajająco. Tak samo syntetyczne środki halucynogenne z trzeciej grupy takie jak LSD, Extasy, PCP, MDMA mają silne działanie stymulujące, czyli mogą należeć również do grupy drugiej - środków pobudzających. Również marihuanę i haszysz zaliczono do pierwszej grupy substancji odurzających, a po zażyciu dużej dawki mają działanie halucynogenne - czyli grupa trzecia. 

Klasyfikacja ICD-10 rozróżnia również używanie substancji pod względem stanu klinicznego: 0 - ostre zatrucie, 1 – używanie szkodliwe, 2 – zespół uzależnienia, 3 – zespół abstynencyjny, 4 – zespół abstynencyjny z majaczeniem, 5 – zaburzenia psychotyczne, 6 – zespół amnestyczny, 7 – zaburzenia rezydualne i psychotyczne późno ujawniające się, 8 – inne zaburzenia psychiczne i zachowania, 9 – zaburzenia nieokreślone.

Objawy zaburzeń

Z zaburzeniem używania substancji mamy do czynienia, wówczas, gdy w ciągu ostatniego roku występowały, co najmniej trzy z opisanych poniżej objawów:

  • 1. Głód substancji - jest to silne pragnienie lub przymus zażycia środka (wypicia alkoholu / zażycia narkotyku) lub wykonania zachowania (zagrania).
  • 2. Utrata kontroli nad przyjmowaniem substancji - jest to upośledzona zdolność do kontrolowania zachowań związanych z piciem, zażywaniem (np. trudność w unikaniu rozpoczęcia picia, zażywania substancji, trudność w zakończeniu picia, zażywania substancji do wcześniej założonego poziomu, nieskuteczne wysiłki zmierzające do zmniejszenia lub kontrolowania picia, zażywania substancji)
  • 3. Zespół odstawienia alkoholu / narkotyków / hazardu (tzw. „kac, zjazd, zejście” itp.). Fizjologiczne objawy zespołu odstawienia, gdy zażywanie substancji lub zachowanie jest ograniczane lub przerywane albo używanie substancji lub jej zamienników w celu złagodzenia nieprzyjemnych objawów odstawienia, uwolnienia się od nich lub uniknięcia ich.
  • 4. Zmiana tolerancji na alkohol / narkotyki / grę. Zmieniona, najczęściej zwiększona tolerancja substancji. Ta sama dawka nie przynosi oczekiwanego efektu, występuje potrzeba przyjęcia większej dawki dla wywołania oczekiwanego efektu.
  • 5. Utrata zainteresowań nie związanych z piciem alkoholu / zażywaniem narkotyków / graniem. Z powodu zażywania substancji lub zachowań występuje narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu przeznaczonego na zdobywanie substancji, zażywanie jej lub dochodzenie do siebie po jej zażyciu.
  • 6. Picie alkoholu/zażywanie narkotyków/granie pomimo szkód. Uporczywe zażywanie substancji lub zachowania pomimo oczywistych dowodów występowania szkodliwych skutków jej przyjmowania.

Leczenie zaburzenia używania substancji

  • Skuteczne leczenie zaburzeń używania alkoholu, narkotyków, hazardu powinno opierać się na przejściu następujących etapów:
  • 1. Detoksykacji - leczenia farmakologicznego zespołu odstawienia substancji (przerwania ciągu picia / zażywania).
  • 2. Psychoterapii podstawowej – na proces składa się diagnoza, fazy, mechanizmy, metody radzenia sobie z głodem alkoholowym, narkotykowym, hazardowym itp., destrukcja, próby i utrata kontroli nad piciem / zażywaniem, bezsilność, zapobieganie nawrotom.
  • 3. Psychoterapii pogłębionej - wprowadzenia metod radzenia sobie z uczuciami: lękiem, złością, smutkiem, poczuciem winy, wstydem; czasem również rozszerzonej o zaburzenia pierwotne np. depresyjne, lękowe czy osobowości.
  • 4. Psychoterapii podtrzymującej - spotkań indywidualnych nakierowanych na analizę występujących zagrożeń oraz monitorowania abstynencji. 
  • Wsparcia farmakologicznego (stosowania w razie potrzeby leków np.: łagodzących głód alkoholowy, antydepresantów, anksjolityków itp.) 

 Leczenie w naszym ośrodku zawiera wszystkie te elementy